مروری بر تحریم های اعمال شده علیه ایران

شماری از کشورها برای رسیدن به مقاصد سیاسی مورد نظرشان در هنگام بروز اختلاف با کشور یا کشورهای دیگر در سیاست خارجی از مقوله تحریم اقتصادی استفاده می کنند و می توانند با اعمال تحریم ها صدمات جبران ناپذیری را بر اقتصاد کشور مورد نظر وارد کنند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که در سال های اخیر مورد تحریم های گوناگونی از جانب کشورهای مختلف قرار گرفته است.

نخستین تحریم سراسری معاصر علیه ایران، قطعنامه شورای امنیت بود که در زمان نخست وزیری محمد مصدق و در واکنش به ملی شدن صنعت نفت ایران از جانب کشور بریتانیا انجام گرفت.

بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نفوذ دولت انگلستان بر ایران کاهش و جای خود را به ایالات متحده داد اما پس از انقلاب اسلامی بر نفوذ دول غربی پایان داده شد اما آمریکا پس از پایان یافتن این نفوذ، به دنبال اعمال تحریم هایی علیه ایران بر آمد و تحریم هایی را در طول سالیان متمادی بر جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده است که می توان این تحریم ها را در قالب ۶ دسته اصلی به صورت زیر تقسیم بندی کرد:

۱ –دوره گروگانگیری (۱۹۸۱-۱۹۷۹)

۲ –دوره جنگ ایران- عراق (۱۹۸۸-۱۹۸۱)

۳ –دوره بازسازی (۱۹۹۲ – ۱۹۸۹)

۴–دوره کلینتون، مهار دوجانبه (۱۹۹۳–۲۰۰۱)

۵ –پس از واقعه (۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱)

۶–قطعنامه‌های شورای امنیت

اما با اعمال همه این تحریم ها که در طول تاریخ از جانب کشور های مختلف مخصوصا ایالات متحده امریکا بر علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال شد بالا خره با توافقی که میان ایران و کشورهای عضو ۱+۵  در قالب برجام در تابستان ۱۳۹۴ صورت پذیرفت موجب به تعلیق در آمدن تحریم ها علیه ایران شده است که پیامدهای مثبتی را برای کشور در پی داشته است که از جمله مهمترین آن می توان به تعلیق درآمدن تحریم ها علیه ایران، ورود سرمایه گذاران خارجی از کشورهای اروپا و آمریکایی به کشور، تسهیل در تجارت بین المللی و گسترش تبادلات اشاره کرد.

اما با روی کار آمدن دولت جدید ایالات متحده آمریکا (دونالد ترامپ) و خروج یکجانبه آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ که نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است، منجر به اجرایی شدن مرحله اول تحریم های آمریکا علیه ایران در تاریخ ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ شده است. خروج آمریکا از برجام و فشار بر کشورهای دارای طرف قرار داد تجاری با ایران سبب شد تا بسیاری از کشورها و شرکت‌های بزرگ و کوچک در دنیا با توجه به مراوداتی که با آمریکا دارند ایران را ترک کرده و قراردادهایشان را فسخ کنند .

مرحله دوم تحریم ها نیز قرار است از  ۱۳ آبان ماه ۱۳۹۷ اعمال شود که محدودیت در مبادلات بانکی و مبادلات نفتی از مهترین آن به شمار می رود. به طور کلی تحریم های آبان ماه شامل موارد زیر است:

• فعالیت بندرگاهی، کشتیرانی و صنایع کشتی‌سازی ایران از جمله خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و کشتیرانی جنوب و شرکت‌های وابسته
• مبادلات نفتی و هر گونه خرید مواد پتروشیمی از ایران، شرکت ملی نفت، نفتیران و شرکت ملی تانکرسازی ایران
• هر گونه مبادله مالی بین موسسات مالی بین‌المللی بابانک مرکزی ایران یا موسسات مالی ایرانی
• بخش انرژی (برق، گاز ، بنزین، گازوئیل)
• همکاری با ایران در قالب تعهدات خدماتی، بیمه‌ای و بیمه اتکایی

به طور قطع، با اعمال این تحریم ها مشکلات بی شماری برای کشور به وجود می آید به خصوص که آمریکا جریمه های سنگینی را برای کشورها و در پی آن برای بانک ها و شرکت هایی که تحریم های ایران را نقض کنند در نظر گرفته است؛ که البته کشورهای اروپایی نیز که مصمم به حفظ برجام بوده اند با ارائه راهکارهایی که ارائه داده اند گام هایی را در این مسیر برداشته اند از راه کارهای اتحادیه اروپا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اتحادیه اروپا قصد دارد قانون حمایت از شرکت های اروپایی را در برابر تحریم های آمریکا که در ۱۹۹۶ تصویب کرده بود، احیا کند.
• حذف موانع توسط اتحادیه اروپا تا بانک سرمایه گذاری اروپا بتواند از سرمایه گذاری این اتحادیه در ایران حمایت کند.
• تقویت همکاری بخش‌های مختلف اقتصاد اتحادیه اروپا با ایران توسط بروکسل تا در عین حال مساعدت‌های مالی بیشتری را از طریق دو ابزار ویژه تامین مالی فراهم می‌کند.
• اتحادیه اروپا کشور‌های عضو خود را تشویق خواهد کرد تا دنبال راه‌هایی برای انتقال ارز به بانک مرکزی ایران باشند. این کار به دولت ایران کمک می‌کند تا تحریم‌های آمریکا را دور بزند و درآمد‌های حاصل از فروش نفت خود را از اتحادیه اروپا دریافت کند.

هدف اصلی امریکا از اعمال مرحله دوم تحریم ها به صفر رساندن صادرات نفت ایران است که البته طبیعی به نظر می رسد که با کاهش صادرات نفت ایران قیمت جهانی نفت تحت تاثیر قرار گرفته و رو به افزایش گذارد اما با رایزنی هایی که آمریکا با کشورهایی نظیر روسیه و عربستان در این زمینه داشته، همه تلاش خود را در این زمینه متمرکز کرده تا کاهش صادرات نفت ایران با افزایش صادرات نفت کشورهایی نظیر روسیه و عربستان جبران شود. وزیر انرژی امریکا نیز در این زمینه اذعان داشته که نگرانی در خصوص کمبود عرضه و جهش قیمت نفت ندارد.

در حال حاضر نیز که هنوز کمتر از یک ماه تا اعمال تحریم های ۴ نوامبر (۱۳ آبان) باقی مانده است کشورهایی مانند کره جنوبی واردات نفت خود از ایران را به صفر رسانده اند اما هند و چین که بزرگترین خریداران نفت ایران محسوب می شوند هنوز هم سهم قابل توجهی را در واردات نفت از ایران به خود اختصاص داده اند و امید است تا با اعمال مرحله دوم تحریم ها نیز به واردات نفت خود از ایران ادامه داده و منجر به کاهش آسیب تحریم ها برای کشور شوند.

قابل ذکر است تحریم های آمریکا علاوه بر آن که پیامدهای منفی قابل توجهی را برای ایران در پی دارد برای خود امریکا نیز منجر به زیان خواهد شد که یکی از آن قدرتمند تر شدن رقبای این کشور نظیر روسیه و چین است. به دلیل اینکه اقتصاد روسیه که از بزرگترین صادر کنندگان نفتی جهان به شمار می رود به صادرات نفت وابسته بوده و با کاهش صادرات نفت ایران و در پی آن افزایش قیمت جهانی نفت، روسیه سود بیشتری خواهد برد. چین که به سیستم بانکی آمریکا وابسته نیست همکاری خود در ایران را افزایش خواهد داد. در نتیجه استفاده بیش از حد تحریم ها نه تنها منجر به افزایش قدرت امریکا نخواهد شد بلکه می تواند منجر به کاهش توانایی  این کشور در هدایت تعاملات مالی در جهان شود.

تهیه و تدوین: واحد اقتصادی اتاق تعاون ایران