گزارش «پایش جهانی تعاون ۲۰۲۵» که با همکاری اتحادیه بین‌المللی تعاون (ICA) و مؤسسه پژوهشی EURICSE و هم‌زمان با «سال بین‌المللی تعاون ۲۰۲۵» منتشر شده، تصویری شفاف و داده‌محور از جایگاه تعاون در اقتصاد جهانی ارائه می‌دهد؛ تصویری که نشان می‌دهد تعاونی‌ها امروز نه‌تنها بازیگران اقتصادی بزرگ، بلکه موتورهای پایداری اجتماعی و عدالت اقتصادی در سطح بین‌الملل هستند.
بر اساس این گزارش، در سال مالی ۲۰۲۳، تعداد ۳۰۰ تعاونی و شرکت بیمه متقابل برتر جهان مجموعاً بیش از ۲.۷۸ تریلیون دلار گردش مالی ثبت کرده‌اند؛ رقمی که به‌تنهایی گویای وزن واقعی این مدل اقتصادی در بازار جهانی است. گزارش برای سنجش اندازه و نفوذ تعاونی‌ها از دو شاخص کلیدی استفاده می‌کند: نخست «گردش مالی کل» و دوم «نسبت گردش مالی به تولید ناخالص داخلی سرانه». شاخص دوم اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا امکان مقایسه عادلانه‌تر میان کشورهایی با سطح درآمد متفاوت را فراهم می‌سازد و آشکار می‌کند که تعاونی‌ها حتی در اقتصادهای با درآمد متوسط یا پایین نیز می‌توانند به مقیاس‌های جهانی برسند.
یافته‌های بخشی گزارش نشان می‌دهد بخش کشاورزی و صنایع غذایی با ۱۰۷ سازمان (۳۶ درصد از کل فهرست)، پرچمدار تعاونی‌های بزرگ جهان است. پس از آن، بیمه‌ها و شرکت‌های متقابل با ۹۵ سازمان (۳۲ درصد) جایگاه دوم را دارند. حوزه خرده‌فروشی و عمده‌فروشی با ۵۴ سازمان (۱۸ درصد) و خدمات مالی با ۲۹ سازمان (حدود ۱۰ درصد) در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. این ترکیب، نشان‌دهنده پیوند تاریخی و راهبردی تعاون با امنیت غذایی، مدیریت ریسک اجتماعی و شبکه‌های توزیع مردمی است.
از منظر ساختار مالکیت نیز، ۴۵ درصد از تعاونی‌های فهرست را تعاونی‌های تولیدکننده تشکیل می‌دهند که مؤثرترین شکل سازمانی برای تجمیع ظرفیت‌های خرد در مقیاس‌های بزرگ به شمار می‌آیند. شرکت‌های بیمه متقابل با ۲۶ درصد و تعاونی‌های مصرف‌کننده یا کاربر با ۲۴ درصد در جایگاه‌های بعدی هستند و سهمی تکمیل‌کننده در ثبات مالی و رفاه اجتماعی ایفا می‌کنند. این داده‌ها تأیید می‌کند که موفقیت تعاونی‌ها بیش از هر چیز مبتنی بر «مشارکت واقعی اعضا» و «حکمرانی دموکراتیک» است؛ اصولی که شفافیت و پاسخ‌گویی را به مزیت رقابتی تبدیل کرده‌اند.
از نظر جغرافیایی، اروپا با ۱۶۱ تعاونی در فهرست، بیشترین حضور را دارد و به‌نوعی مرکز ثقل تعاون بزرگ‌مقیاس جهان محسوب می‌شود. قاره آمریکا با ۱۰۳ سازمان در رتبه دوم قرار گرفته و آسیا–اقیانوسیه با ۳۶ سازمان در جایگاه بعدی است. این توزیع، هم از قدرت سازمان‌دهی تعاونی‌ها در اقتصادهای پیشرفته حکایت دارد و هم از ظرفیت رشد سریع آن‌ها در مناطق درحال‌توسعه. در همین چارچوب، گزارش نشان می‌دهد ۹ تعاونی در جهان گردش مالی بالای ۵۰ میلیارد دلار دارند و حدود ۴۰ درصد از تعاونی‌های فهرست بین ۲ تا ۵ میلیارد دلار گردش مالی ثبت کرده‌اند؛ نشانه‌ای روشن از اینکه تعاون دیگر مدل خرد و محلی صرف نیست، بلکه به بازیگری بزرگ‌مقیاس در اقتصاد جهانی تبدیل شده است.
فهرست ده تعاونی برتر جهان بر پایه گردش مالی، عمدتاً در حوزه مالی، بیمه و خرده‌فروشی متمرکز است. در صدر این فهرست، گروه تعاونی «کردیت آگریکول» فرانسه با بیش از ۱۰۷ میلیارد دلار گردش مالی قرار دارد. پس از آن «استیت فارم» آمریکا در بخش بیمه متقابل و «رِوه گروپ» آلمان در حوزه خرده‌فروشی مواد غذایی جای گرفته‌اند. حضور پرتعداد فرانسه و آلمان در میان ده رتبه نخست، نشان‌دهنده دو الگوی موفق «بانکداری تعاونی» و «توزیع شبکه‌ای تعاونی» در اروپا است.
اما بخش مهم‌تر گزارش، رتبه‌بندی بر اساس نسبت «گردش مالی به تولید سرانه» است؛ جایی که تعاونی‌های کشورهای درحال‌توسعه درخششی چشمگیر دارند. «آمول» و «ایفکو» از هند، به‌ترتیب رتبه‌های اول و دوم را کسب کرده‌اند و نسبت گردش مالی آن‌ها به تولید سرانه از دو میلیون دلار عبور کرده است. این در حالی است که اقتصاد هند از نظر سرانه درآمدی پایین‌تر از بسیاری از کشورهای اروپایی است. پیام این داده روشن است: مدل تعاونی می‌تواند بدون وابستگی به سطح ثروت ملی، با اتکا به تجمیع منابع محلی و مدیریت شبکه‌ای، نتایجی بزرگ و پایدار خلق کند. نمونه‌های دیگری مانند «سیستم اونی‌مد» در برزیل و «فدراسیون ملی تعاونی‌های کشاورزی کره جنوبی (NACF)» نیز همین واقعیت را تأیید می‌کنند.
تحلیل مدیریتی گزارش، چهار محور راهبردی را در موفقیت تعاونی‌های بزرگ جهان برجسته می‌کند. در کشاورزی و صنایع غذایی، تعاونی‌هایی چون AMUL و IFFCO با ترکیب تولیدکنندگان خرد در قالب زنجیره‌های عمودی ارزش، برندسازی جمعی و توسعه روستایی پایدار، توانسته‌اند به مقیاس‌های ملی و سپس جهانی برسند. در بیمه‌های متقابل، سازمان‌هایی مانند State Farm و Nippon Life با تکیه بر اعتماد اعضا و توزیع عادلانه ریسک، ساختاری باثبات‌تر از شرکت‌های صرفاً انتفاعی ارائه داده‌اند. در خرده‌فروشی، نمونه‌هایی چون REWE، Leclerc و Edeka ثابت کرده‌اند که هم‌افزایی شبکه‌ای، تدارکات مشترک و وفاداری عضو، توان رقابت با غول‌های خصوصی را ایجاد می‌کند. و در بانکداری تعاونی نیز گروه‌هایی مانند Crédit Agricole، BPCE و BVR نشان داده‌اند که می‌توان «خودگردانی محلی» را با «راهبردهای کلان بین‌المللی» تلفیق کرد؛ توازنی که هم کارایی مالی و هم مأموریت اجتماعی را تضمین می‌کند.
برآیند این الگوها یک نتیجه کلیدی دارد: سرمایه اجتماعی در تعاون، نقشی تعیین‌کننده‌تر از سرمایه مالی بازی می‌کند. هرجا اعتماد، مشارکت و شفافیت میان اعضا بالا باشد، تعاونی می‌تواند حتی با منابع محدود رشد کند، سهم بازار بگیرد و در سطح جهانی اثرگذار شود. گزارش همچنین توصیه‌های مدیریتی مشخصی ارائه می‌دهد: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مشترک فناوری و داده برای افزایش بهره‌وری، تبدیل عضو از «مشتری منفعل» به «سرمایه‌گذار و تصمیم‌گیر فعال»، طراحی سامانه‌های مالی مقاوم در برابر نوسانات اقتصادی و ارزی، و استفاده از شاخص گردش/سرانه به‌عنوان ابزار سیاست‌گذاری ملی برای سنجش اثر واقعی تعاون در اقتصاد. افزون بر این، تقویت همکاری بین‌تعاونی‌ها ـ مطابق اصل ششم تعاون ـ به‌عنوان مسیر اصلی توسعه زنجیره‌های تأمین، پروژه‌های مشترک و اقتصاد سبز معرفی شده است.
در جمع‌بندی نهایی، «پایش جهانی تعاون ۲۰۲۵» نشان می‌دهد تعاونی‌ها در قرن بیست‌ویکم صرفاً بنگاه‌هایی اقتصادی نیستند؛ آن‌ها شبکه‌هایی از ارزش، اعتماد و همکاری انسانی‌اند که مازاد درآمد را به جای خروج از چرخه جامعه، در همان چرخه اجتماعی بازتوزیع می‌کنند: میان اعضا، جوامع محلی، زیرساخت‌های عمومی و سرمایه انسانی. همین ویژگی سبب شده تعاونی‌ها در بحران‌های اقتصادی و اجتماعی نسبت به مدل‌های سرمایه‌محور، تاب‌آوری و ثبات بیشتری داشته باشند. گزارش تصریح می‌کند که تعاون اکنون به‌عنوان یکی از ابزارهای عملی تحقق اهداف توسعه پایدار سازمان ملل (SDGs) شناخته می‌شود و در حوزه‌هایی چون فقرزدایی، برابری جنسیتی، امنیت غذایی، انرژی پاک و رشد پایدار، نقش مستقیم و قابل سنجش دارد.
پیام محوری این گزارش برای رهبران و سیاست‌گذاران بخش تعاون در جهان ـ و به‌طریق اولی برای کشورهای درحال‌توسعه ـ روشن است: «تعاون دیگر یک گزینه حاشیه‌ای در اقتصاد نیست؛ بلکه چارچوبی راهبردی برای بازطراحی آینده اقتصاد جهانی است.» در جهانی که با نابرابری، بحران اقلیمی، بی‌اعتمادی اجتماعی و نوسانات شدید سرمایه مواجه است، مدل تعاونی با محوریت انسان، دموکراسی اقتصادی و ارزش مشترک، به‌عنوان مدل پیشرو قرن بیست‌ویکم مطرح می‌شود؛ مدلی که هم از نظر داده و هم از نظر تجربه‌های موفق جهانی، قابل اتکا و دست‌یافتنی است.
معاونت امور بین الملل
https://iccnews.ir/?p=66951
