لزوم کاهش وابستگی به دلار

با توجه به اینکه دلار در سالهای اخیر به گونه ای تنظیم شده است که قیمت ها در بازار داخلی با تغییرات آن تعیین می شود، ایجاد محدودیتی در مبادلات دلاری توسط آمریکا بازارهای داخلی را بهم می ریزد. بنابراین ضروری است تا میزان وابستگی به دلار کاهش یابد. اما بحث اصلی اینجاست که آیا این اقدام در شرایط فعلی شدنی است یا نه و راهکار حذف دلار از مبادلات بین المللی چیست؟

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اتاق تعاون ایران، امکان استفاده از سایر ارزهای ملی به غیر از دلار در مبادلات بین المللی فراهم است، اما باید توجه داشت که ثبات ارزی دلار آن را به ارز بی رقیب تبدیل کرده است و در این خصوص نمی توان ادعای ثبات دیگر ارزها را در شرایط کنونی داشت. اقتصاددانان اتفاق نظر دارند که : در بلند مدت می توان انتظار این را داشت که کشورها برای مبادلات تجاری خود از ارزی به غیر از دلار استفاده کنند ولی با در نظر گرفتن شرایط کنونی به یقین این ارز مبنا نمی تواند ارز ملی ترکیه، ایران یا روسیه باشد. در مبادلات تجاری به این دلیل از دلار استفاده می شود که نظام سیاسی و اقتصادی نسبتاً با ثباتی در آمریکا حاکم است که باعث شده است دیگر کشورها دلار را در مبادلات خود قبول داشته باشند و اگر یک کشور بتواند به عنوان رقیب برای آمریکا معرفی شود، چین خواهد بود. چرا که از نظر بزرگی اقتصاد، حجم صادرات و ثبات اقتصادی تقریبا هم تراز با آمریکاست.

در صورت وجود امکان حذف دلار، چگونه می توان عمل کرد؟

با توجه به اینکه تنها مبادلات تجاری ای مشمول تحریم های آمریکا می شوند که یا به دلار انجام می شود یا اینکه یک بانک آمریکایی در نقل و انتقال پول آن دست داشته باشند ، برای دور زدن تحریم به یک بانک نیاز خواهد بود که با نظام بانکی آمریکا ارتباطی نداشته باشد. شبیه آن چیزی که اتحادیه اروپا برای تجارت با ایران در نظر دارد ( ساز و کار مالی ویژه ایران و اتحادیه اروپا موسوم به اینستکس). و البته پیدا کردن چنین بانکی خیلی هم ساده نخواهد بود. مبادله کالا با کالا نیز راه دیگری می تواند باشد که البته در میان مدت خیلی مطلوب کشورها نخواهد بود. مثل مبادله نفت با کالا توسط ایران و هند.

مبادلات بین دو کشور: اگر مبادلات بین دو کشور به طور مثال ایران و روسیه و با ریال و روبل انجام شود، مشکلی جهت حذف دلار وجود نخواهد داشت و مبادلات بین بانکی همانند مبادلات داخلی خواهد بود ( همانطور که اتحادیه اروپا و چین تا حدودی به این استقلال دست یافته اند) ولی این طرح زمانی مشکل ساز خواهد بود که کشور سومی وارد مبادلات شود که در این صورت استفاده از دلار اجتناب ناپذیر خواهد بود و در این صورت نه تنها مشکل حل نخواهد شد بلکه دوچندان خواهد شد چرا که یک بار مبادلات یا به ریال یا به روبل است و برای مبادله بعدی باید ارز به دلار تبدیل شود. ولی از آنجا که بخش عمده مبادلات تجاری ایران با ترکیه، روسیه، چین، هند و کره جنوبی است ، برای حذف دلار ؛ بین این کشورها باید پیمان پولی و مجوز مبادلات بدون دلار امضاء شود تا ۶۰ درصد تجارت کشور از طریق پیمان پولی بین بانکهای مرکزی و با استفاده از ارزهای یکدیگر انجام شود تا از میزان وابستگی به دلار کاسته شود و تبادلات را به سمتی سوق داد که نقش دلار به تدریج در اقتصاد ایران کمرنگ شود که از این منظر این امر شدنی است.

نتیجه گیری:

در زمان کنونی، دو سوم ذخایر ارزی بانکهای مرکزی کشورهای دنیا به دلار هستند و بیش از ۴۰ درصد پرداخت‌های بین المللی با دلار انجام می‌شود، بعلاوه دلار بزرگترین نقش را در بازارهای بورس دنیا بازی می‌کند.

لذا همانگونه که در ابتدا توضیح داده شد، راه اندازی سیستم های مالی و تجاری جدید که بتوانند نقش دلار را به عنوان ارز مسلط جهانی طوری کاهش دهند که آمریکا نتواند سیاست‌های مالی خود را بر دیگران تحمیل کند مشکل است. البته در دراز مدت این کار ممکن است عملی بشود ولی نه در آینده نزدیک.

مشکلات کشورهای در حال توسعه در این رابطه

کشور‌های اروپایی جهت برون رفت از تسلط دلار آمریکا بر اقتصاد خود اقدام به راه اندازی واحد پولی یورو کردند. کشور‌های بزرگ دیگری مانند چین نیز با مکانیزم‌های مختلفی خود را از زیر یوغ دلار تا حدودی خارج کرده اند. متأسفانه کشور‌های در حال توسعه به خاطر سهم اندک خود از اقتصاد بین المللی و تجارت جهانی، هنوز در مقابل دلار که امروز یک ابزار سیاسی است نه یک واحد پولی، ضربه پذیر هستند.

اقتصاددانان به چند دلیل حذف دلار از مبادلات بین المللی را به نفع کشورهای در حال توسعه ای مثل ایران نمی دانند:

اول اینکه خیلی از امکاناتی که در حال حاضر استفاده می کنیم ساخت نخبگان و مبتکران آمریکایی است و نباید با طرح حذف دلار کشور را از دستیابی به تکنولوژی و رسیدن به توسعه و پیشرفت محروم کرد.

دوم: مشخص کردن هدف از حذف دلار در مبادلات بین المللی

اگر تغییر نظام پولی بین المللی هدف باشد، دارا بودن سهم عمده وقابل توجه در تجارت بین‌المللی، دارا بودن ذخایر ارزی بالا و شرکت در محافل بین المللی لازمه این کار است تا بتوان در قوانینی که وضع می شود با در نظر گرفتن منافع ملی و با همکاری سایر کشورها در نظام پولی بین المللی تغییری ایجاد کرد و البته لازمه این کار نیز تعامل سازنده با دنیاست و اینکه کشوری بخواهد به تنهایی و مستقل این کار را انجام دهد ضررش بیشتر از منافع آن هست. ضمن اینکه هر کشوری هم نمی تواند پولش پول بین المللی باشد. برای بین المللی شدن پول یک کشور، باید اقتصاد آن کشور قوی باشد، بتواند به تعهدات بین المللی خود عمل بکند و در مسائل پولی و ارزی بین المللی اختلال ایجاد نکند.

نکته سوم این که بیشتر معاملات ما بر اساس دلار است؛ به عنوان نمونه معاملات نفتی ما بر اساس دلار است. حتی اگر بخواهیم یورو را که پول رسمی اتحادیه اروپا می‌باشد جایگزین آن کنیم باید گفت، یورو یک پول باثباتی نیست و بسیار شکننده است و اختلافات بین کشور‌های اروپایی خود باعث ایجاد مشکل است. اتحادیه اروپا یک سازمان مستقل و مستحکمی نیست که فکر کنیم این پول بتواند مداوم باشد. دلار آمریکا را مردم آمریکا انتخاب و تعیین کردند، ولی یورو را دولتمردان اروپا انتخاب و تعیین کردند؛ بنابراین تفاوت بین دلار و یورو بسیار است. از طرفی هم اکنون بسیاری از مردم در کشور‌های مختلف اتحادیه اروپا خود به این واحد پول یورو اعتراض دارند. خیلی از کشور‌ها مانند یونان، پرتغال، اسپانیا و … هستند که خود با این واحد پولی مشکل دارند. وقتی که مردم این کشور‌ها نمی‌توانند نرخ سود بانکی خود را تعیین کنند و یا در مورد نرخ ارزشان تصمیم بگیرند خیلی راضی و خوشحال نیستند چرا که این موارد بر زندگی اقتصادی آن‌ها تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین خیلی از کشور‌های اروپایی هم اکنون خود در مورد یورو نگران هستند.

اگر بخواهیم سایر ارز‌های بین المللی را نیز جایگزین دلار بکنیم که باید گفت خود آن ارز‌ها وابستگی شدیدی به دلار دارند. از این گذشته بخش عمده‌ای از شرکت‌های بین المللی به نوعی در ارتباط با آمریکا هستند و اقتصاد امروز جهانی یک اقتصادی در هم تنیده است؛ بنابراین، تفکیک اقتصاد‌ها از یکدیگر کار بسیار سختی است و شاید اگر هدف این است که ما کمتر از تحریم‌ها آسیب ببینیم باید به فکر این باشیم که بنیه اقتصاد داخلی خودمان را قوی‌تر کنیم که این نیازمند نگاه به داخل و توسعه اقتصاد داخلی است و این یک استراتژی بلندمدتی را طلب می‌کند.

ولی اقداماتی در کشورهای مختلف در رابطه با حذف دلار صورت گرفته است همچنین دلایلی نیز وجود دارد که می توان امیدوار بود تا در آینده بتوان با اتحاد و همکاری دیگر کشورها دلار را از مبادلات بین المللی حذف کرد.

مهم ترین دلایل امکان حذف دلار در آینده :

1. انعقاد پیمان پولی و کنار گذاشتن دلار از تجارت دوجانبه میان دومین و سومین اقتصاد بزرگ جهان ( چین و ژاپن).
2. استفاده از ارزهای ملی توسط کشورهای عضو گروه بریکس ( برزیل، روسیه،هند، چین و آفریقای جنوبی).
3. انعقاد پیمان پولی دوجانبه میان روسیه و چین.
4. افزایش استفاده از یوان چین در آفریقا.
5. توافق امارات متحد عربی و چین جهت استفاده از ارزهای ملی در معاملات نفت.
6. اقدامات صورت گرفته توسط ایران بر علیه سیستم مالی بین المللی ایجاد شده توسط آمریکا ( استفاده از طلا در معاملات نفتی با هند).
7. احتمال کنار گذاشتن دلار در روابط تجاری چین و عربستان سعودی با توجه به گسترش تجارت بین این دو کشور.
8. فشار سازمان ملل متحد برای ایجاد یک ذخیره ارزی جدید .
9. فشار صندوق بین المللی پول برای ایجاد یک ذخیره ارزی جدید.
10. نفرت از آمریکا.

تهیه و تدوین: واحد اقتصادی اتاق تعاون ایران