«الزامات و بایسته ها »
سال ۱۳۹۸ در تداوم شعارهای اقتصادی سالهای اخیر و اهمیت رفع مشکلات اقتصادی کشور و مردم در زمینه های اقتصادی به نام سال «رونق اقتصادی» نام گذاری شد. بی تردید نقش بخش تعاون به عنوان بخش مردمی اقتصاد کشور با رویکرد اقتصاد مقاومتی می تواند نقش بی بدیلی در تحقق شعار سال داشته باشد. رشد اقتصادی، فقرزدایی، اشتغال مولد، یکپارچگی اجتماعی، تقویت کارآفرینی و مدیریت، تمرکز سرمایههای کوچک در قالب سرمایههای متوسط و کلان بطور خلاصه، تعاونیها از لحاظ اقتصادی به عدالت و از بعد سیاسی به آزادی و از حیث فرهنگی به ارزشهای اخلاقی و انضباط داوطلبانه اجتماعی توجه داشته و به عنوان یکی از جدیترین راههای توسعه پایدار در برنامههای توسعه کشور قرار دارد. نقش تعاونیها در اقتصاد خرد و متوسط در صورتی که نگاه ویژهای به تقویت و افزایش بهرهوری در آنها صورت پذیرد افزایش خواهد یافت و آمادگی ورود و حضور در عرصه فعالیتهای اقتصادی کلان برای آنها فراهم خواهد شد. کاهش تصدیگری دولتی و اجرای دقیق محورهای فصول مختلف قانون سیاستهای اجرایی اصل ۴۴ بویژه فصل سوم آن که مربوط به توسعه بخش تعاون بوده میتواند از جمله تمهیدات برای نقش آفرینی در تحقق شعار سال توسط این تشکلها لحاظ کرد.
رویکردهای اساسی برای رونق تولید در بخش تعاون:
در یک بررسی کلی افزایش تولید ملی و اشتغال مولد در بخش تعاون به۶ رویکرد اصلی حمایت از اشتغال و سرمایهگذاری در تعاونیهای تولیدی، کمک به ایجاد زیر ساختهای لازم در تعاونیهای تولیدی جهت مواجهه با هدفمندی یارانه ها، حمایت از ارتقاء کیفیت و بهره وری در تعاونیها، تقویت بازار و توسعه فضای کسب و کار، افزایش توان تولیدی تعاونیها و فرهنگ سازی مصرف کالای ایرانی در بخش تعاون و به منظور اجرای منویات مقام معظم رهبری جهت تحقق شعار اقتصادی”رونق تولید” نیازمند است.
برنامه ریزی و اجرای فعالیتهای عملیاتی سازی این رویکردها تعاونی ها را قادر به نقش آفرینی موثرتر در تولید محصولات اساسی پروتئینی، صنایع کوچک و متوسط، صنایع تکمیلی و تبدیلی بخش کشاورزی، نوسازی و توسعه باغات، اصلاحخاک و نباتات، معادن و صنایع معدنی می کنند.
۱) اهداف و ویژگیهای تعاونیهای تولیدی:
به استناد ماده ۲۶ قانون بخش تعاون اقتصاد جمهوری اسلامی و تبصره ذیل آن تعاونیهای تولید شامل تعاونیهایی است که در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت و معدن، عمران شهری و روستائی و عشایری و سایر اینها فعالیت میکنند و در کلیه اولویتها و حمایتها مربوط به تعاونیها حق تقدم دارد.
حدود ۴۸ درصد از کل تعاونیهای کشور در بخش تعاونیهای تولیدی فعالیت می کنند. همچنین ۳۷.۴ درصد از فرصت شغلی ایجاد شده توسط تعاونیهای تولیدی است.
تعاونیهای تولیدی قریب به نیمی از ظرفیت موجود تعاونیهای کشور را تحت پوشش قرار داده است که وجود چنین پتانسیل و جایگاهی قطعاً میتواند از محورهای اصلی توسعه بخش اقتصادی مردم محور تعاون باشد. تعاونیهای تولیدی با توجه به تنوع گرایشها و زمینههای فعالیت دارای ویژگیهای ارزندهای نسبت به سایر تشکلهای تعاونی بوده است که علاوه بر تأمین مایحتاج بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و خدماتی به جهت کمک به توسعه اهداف اقتصادی و مالی نقش ویژهای در ایجاد فرصتهای شغلی و کارآفرینی در سطح کشور دارا است، ماهیت تشکیل این تعاونیها به دلیل اشتغالزا بودن آنها است. با توجه به هدف کلی تعاونیها که تأمین کننده نیاز اصلی اعضاء است در تعاونیهای تولیدی نیاز اصلی اعضاء ایجاد اشتغال و در عین حال استفاده از سود ناشی از سرمایه است. از اهداف دیگر آن میتوان به ارتقاء کیفیت، دستیابی به تولید، مشارکت در تولید ناخالص داخلی، صادرات، مشارکت اعضاء در مدیریت بنگاههای اقتصادی اشاره کرد.
تعاونیهای تولیدی با تشکیل اتحادیههای تولیدی، نهادهای گستردهای هستند که به عنوان چتر حمایتی برای تحقق اهداف و برنامههای بلند مدت و کلان و سیاستگذاریهای مختلف در عرصه تولید شکل گرفتهاند. تعاونیهای تولیدی در بسترسازی برای تسریع در رشد اقتصادی کشور از طریق تجمیع سرمایههای کوچک در فعالیتهای مختلف تولیدی پر بازده از جمله تولید محصولات اساسی و مایحتاج مصرفی سبد خانوار و صنایع تبدیلی و تکمیلی، نوسازی و توسعه بخش کشاورزی و توسعه صنایع کوچک از طریق حضور فعال و مشترک در ایجاد شهرکهای صنعتی میتوانند نقش مؤثری داشته باشند.
۲) وضعیت تعاونیهای تولیدی کشور از منظر آمار
الف ) تعداد تعاونیهای تولیدی
از مجموع تعاونی های به ثبت رسیده در کشورتعداد ۹۱۱۰۲ تشکل با فعالیت در ۳۴ گرایش تولیدی؛ سهمی معادل ۴۸ درصد از کل تعاونیهای کشور را دارا هستند و از ۱۰۹۲ اتحادیه تعاونی ثبت شده در کشور ۴۱۹ اتحادیه تعاونیهای تولیدی بوده که بیش از ۳۸ درصد از کل اتحادیه ها را شامل می شود. تعاونیهای تولیدی از نظر تنوع فعالیت در شش گروه اصلی و ۳۴ گرایش (شامل کشاورزی در ۱۷ گرایش؛ صنعت در ۸ گرایش؛ معدن در ۳ گرایش؛ فرش دستباف در ۲ گرایش، عمران و ساختمان در ۲ گرایش و تامین نیاز تولید کنندگان در۲ گرایش) فعالیت می کنند.
به لحاظ فراوانی فعالیت از مجموع ۹۱۱۰۲ تعاونی و اتحادیه تولیدی بیش از ۴۷.۳ در صد در بخش کشاورزی (۴۳۰۸۸ اتحادیه و تعاونی)؛ بیش از ۳۷.۳ درصد در بخش صنعت (۳۴۰۲۱ اتحادیه و تعاونی)، حدود ۴.۴ درصد در بخش تامین نیاز تولید کنندگان (۳۹۸۹ اتحادیه و تعاونی)، حدود ۴.۶ درصد در بخش عمران و ساختمان(۴۱۹۲ اتحادیه و تعاونی)؛ ۳.۵ در صد در بخش فرش دستباف ( ۳۲۲۴ اتحادیه و تعاونی) و حدود ۲.۸ درصد در بخش معدن (۲۵۸۸ اتحادیه و تعاونی) فعالیت دارند. شایان ذکر است تعاونیهای کشاورزی و صنعتی مجموعاً بیش از ۴۰.۷ درصد کل تعاونیهای موجود کشور را تشکیل می دهند.
ب) اشتغال در تعاونیهای تولیدی
از مجموع ۲.۵ میلیون فرصت شغلی ایجاد شده توسط شرکتهای تعاونی، بیش از ۹۴۷ هزار نفر معادل ۳۷.۴ درصد از مجموع توسط اتحادیه و تعاونیهای تولیدی بصورت مولد و پایدار ایجاد شده است تعاونیهای تولیدی با تجمیع واحدها سرمایههای اندک برای تجهیز واحدهای کارگاههای تولیدی تشکیل میشود که بر همین اساس از لحاظ سرمایه توانستهاند از مجموع ۱۳۲۷۹۲.۴ میلیارد ریال سرمایه ثبتی مبلغ ۱۸۲۱۷.۴ میلیارد ریال حدود ۱۳.۷درصد را به خود اختصاص دهند.
ج) وضعیت فعالیت تعاونیهای تولیدی
سهم برخی از تولیدات تعاونیهای تولیدی محصولات کشاورزی، صنعتی و معدنی کشور عبارتند از:
۲۵درصد تولید گوشت قرمز ۲۵درصد تولید گوشت سفید
۹درصد تولید تخم مرغ ۲/۱۵درصد تولید شیرپاستوریزه
۱/۱۴درصد ماست پاستوریزه ۷/۳۵درصد کشک پاستوریزه
۳/۱۱درصد بسته بندی سویا ۴/۱۳درصد عمل آوری و بسته بندی میگو
۸/۳۳درصد میوه جات خشک ۱/۹درصد درجه بندی و بسته بندی خرما
۸/۲۰درصد تولید پودر ماهی ۷۰درصد تولید میگوی پرورشی
۱۹درصد تولید محصولات باغی ۲۸درصد تولید سنگ مرمریت
۴۵درصد استخراج سنگ گچ ۲۶درصد استخراج سنگ تراورتن
۱/۱۰درصد تولید انواع پروفیل آهنی و فولادی ۲۱درصد استخراج سنگ نمک و نمک آبی
۱۶درصد استخراج سیلیس ۱۳درصد استخراج کائولن
۸/۱۲درصد تولید قند کلوخ و کله از نیشکر ۶/۹درصد انواع شکلات
۴/۱۳درصدخوراک آماده طیور و غیره ۲/۲۲درصدخوراک آماده آبزیان
۷/۲۱درصد مکملهای غذائی آبزیان ۵/۱۵درصد خوراک آماده دام
۳/۱۵درصد بسته بندی خوراک دام، طیور و آبزیان ۸/۲۸درصد آرد گندم سفید
۸/۲۷درصد کیک لقمه ای ۵/۱۴درصد انواع محصولات خبازی(نان ماشینی)
۲/۲۲درصد برنج کوبی ۳/۳۳درصد قطعه بندی مرغ
۵/۲۵درصد سوسیس و کالباس از گوشت گاو یا گوساله
۳)ظرفیت ها و توانمندیها و مزایای نسبی ساماندهی واحدهای تولیدی درقالب تعاونی
با توجه به ابلاغ قانون اجرای سیاستهای کلی نظام در اصل ۴۴ قانون اساسی و مزایای مشخص شده برای تعاونیها در بخش تعاون همچنین تصویب نامه شماره ۲۳۶۰۹/ت ۴۶۱۱۶ ه مورخ ۸/۲/۹۲ هیات وزیران در خصوص ابلاغ سند توسعه بخش تعاون، مهمترین مزایا و محاسن ساماندهی واحدهای تولیدی در قالب تشکلهای تعاونی می توان به موارد ذیل اشاره کردد:
وجود یک دستگاه دولتی مدافع بخش تعاون و تعاونیها در مراجعه مختلف دولتی در سطح ملی و بینالمللی.
امکان تجمیع واحدهای همگن (اعم از خصوصی و تعاونی) در قالب تعاونیهای تأمین نیاز تولیدکنندگان جهت رفع نیازهای صنفی و مشترک و انجام فعالیتهای اقتصادی مورد نیاز آنها.
امکان ایجاد جاذبههای سرمایهگذاری منطقهای و تجمیع سرمایههای کوچک محلی جهت ایجاد واحدهای بزرگ تولیدی با توجه به ظرفیتها و پتانسیلهای هر منطقه و توزیع ثروت به صورت عادلانه در بین اقشار ساکن مناطق مستعد توسط تعاونیها (همگامی با طرحهای مورد نظر آمایش و عدالت محور کشور).
امکان استفاده از مزایای در نظرگرفته شده برای توسعه بخش تعاون در فصل سوم قانون اجراء اصل۴۴ قانون اساسی و سند توسعه بخش تعاون همچون:
– افزایش ۲۰ درصدی مشوقهای دولتی نسبت به سایر بخشهای غیر دولتی برای بخش تعاون.
– امکان استفاده از کمکهای بلاعوض و پرداخت قرض الحسنه برای تامین بخشی از سهم آورده اعضاء جزء سه دهک اول درآمدی جامعه.
– تخفیف حق بیمه ۲۰ درصدی سهم کارفرما برای اعضا شاغل در هر تعاونی.
– امکان استفاده از منابع در نظر گرفته شده در ردیف بودجه ای شکل گیری و توانمندسازی تعاونیها برای مواردی مانند ارائه مشاوره کمک به ارتقای بهره وری آموزش کارآفرینی مهارت کارآموزی و پرداخت یارانه سود تسهیلات بانکی.
– تخفیف ۲۵ درصدی مالیات ابرازی تعاونیها.
– امکان تشکیل تعاونیهای فراگیر ملی و منطقه ای و سهامی عام در بخش تولید.
– وجود مواد ۱۷ و ۱۸ و ۱۹ قانون بخش تعاون و مواد ۹ و۱۰و۱۱و۱۲و ۲۹ قانون اجرای سیاستهای اصل ۴۴ قانون اساسی جهت اعطای کمکهای دولتی و تسهیلات به شرکتهای تعاونی تولیدی و اولویت قانونی آنها در اعطای این کمکها و حمایتها.
– کنترل بازارهای منطقه ای محصولات توسط تعاونیهای تامین نیاز تولید کنندگان .
– امکان تشکیل اتحادیه های تخصصی در گرایشهای مختلف تولیدی و نقش غیر مستقیم در سیاستگذاری کلان دولت با توجه به ارتقاء جایگاه اتاقهای تعاون در مراجع تصمیم گیری دولتی.
– امکان استفاده از آموزشهای رایگان مورد نیاز برای اعضا و مدیران تعاونیها.
راهبردهای حمایت از تولیدات داخلی با هدف توسعه تعاونیهای تولیدی برای اشتغال پایدار
راهبرد شماره (۱)
«حمایت از اشتغال و سرمایهگذاری در تعاونیهای تولیدی»
اهداف راهبرد:
این راهبرد با هدف توسعه وتسهیل سرمایه گذاری و اعمال حمایتهای قانونی و افزایش جذب منابع مالی به بخش تعاونیهای تولیدی در محورهای ذیل تدوین شده است:
تامین تسهیلات ارزی و ریالی مورد نیاز تعاونیها.
ساماندهی متقاضیان اشتغال در بخش کشاورزی.
حمایت از صادرات تعاونیها.
تلاش در جهت تحقق اهداف کمی تعیین شده در برنامه پنجم توسعه و جهش صادراتی مستمر.
ارتقاء سطح رقابتپذیری کالاها و خدمات صادراتی.
دستیابی به بنگاههای تولیدی صادراتی در سطوح کلاس جهانی.
ماندگاری و حفظ سهم در بازارها و دستیابی به تنوع بازارهای صادراتی.
کاهش ریسک سیستم جامع تبلیغاتی.
طراحی و اجرای سیستم جامع تبلیغاتی.
حمایت از طرحهای تحقیقاتی و امور آموزشی در جهت توسعه صادرات.
تقویت ضریب نفوذ IT و تکنولوژی اطلاعات و تجارت الکترونیک در تعاونیها.
کمک به حضور تعاونیهای تولیدی و خدماتی در نمایشگاههای خارج از کشور.
واگذاری شرکتهای سرمایهگذاری شستا به تعاونیهای توانمند تولیدی.
حمایت از حضور تعاونیهای تولیدی در صنایع نوین و پیشرفته.
ایجاد شهرکهای تخصصی تعاون( خوشههای صنعتی، مجتمعهای کشت و صنعت).
تدوین و ارائه بسته حمایتی مشوقهای قانونی (بیمه، مالیات و…).
حمایت از تعاونیهای مشاغل خانگی.
راهبرد شماره(۲)
« کمک به ایجاد زیرساختهای لازم در تعاونیهای تولیدی جهت مواجهه با هدفمندی یارانهها»
هدف:
افزایش کارایی نظام اقتصادی از طریق آزادسازی قیمتها.
کاهش فساد، رانت و اتلاف منابع ناشی از یارانه های غیرهدفمند.
اصلاح ساختاردرآمدی بنگاه های تولید کننده انرژی و تغییر نظام توجیه فنی- اقتصادی طرح های تولید انرژی .
اصلاح ساختار تولید در راستای به کارگیری فناوری با شدت انرژی پایین.
افزایش احتمال اقتصادی شدن پروژه های تامین انرژی از منابع تجدید پذیر.
مصرف بهینه انرژی و کاهش قاچاق .
کاهش مخارج عمومی و رفع عدم تعادل بودجه ای .
کاهش شکاف مصرف انرژی بین گروه های درآمدی.
بهبود شاخص های زیست محیطی به دلیل صرفه جویی در مصرف انرژی های فسیلی.
افزایش توان صادراتی کشور به دلیل کنترل رشد مصرف داخلی .
بهبود شفافیت مالی دولت و شرکت های دولتی.
استفاده از صرفههای مقیاس از طریق تعیین مقیاس بهینه تولید در صنایع مقتضی.
توسعه شبکه و خوشههای صنعتی.
توسعه صنایع بستهبندی مواد غذایی و کشاورزی.
تعریف و اجرای استانداردهای لازم برای واردات فناوری و به روز آوری آنها.
توسعه پیمانکاریهای فرعی بین واحدهای کوچک و مکمل صنایع بزرگ.
استفاده از صرفهجوییهای مقیاس در فرایند تأمین.
راهبرد شماره(۳)
« حمایت از ارتقاء کیفیت و بهره وری در تعاونیها »
اهداف:
کمک به اخذ استاندارد های بین المللی و پیاده سازی سیستمهای مدیریتی نوین در تعاونیها.
کمک به استقرار چرخه بهره وری در شرکتهای تعاونی.
اجرای نهضت کاهش قیمت تمام شده در تعاونیهای تولیدی.
کمک به راه اندازی و ایجاد و تجهیز واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) در تعاونیها.
کمک به تجهیز واحدهای کنترل کیفیت و آزمایشگاهی و کالیبراسیون در تعاونیهای تولیدی.
پیگیری اخذ استانداردهای ملی اجباری و اختیاری توسط تعاونیهای تولیدی.
راهبرد شماره(۴)
«تقویت بازار وتوسعه فضای کسب وکار»
اهداف راهبرد:
طرح تعاون مهر زوجهای جوان(تامین کالاهای ایرانی جهیزیه نوعرسان).
کمک به زنجیره ای کردن فروشگاههای تعاونیهای مصرف.
کمک به اصلاح و بهبود شبکه توزیع.
کمک به اخذ شناسه ملی کالا و خدمات( ایران کد) توسط تعاونیهای تولیدی.
حمایت از اجرای طرحهای بستهبندی، صنایع تکمیلی و تبدیلی.
طرح جامع توسعه تجارت الکترونیک در تعاونیها.
برگزاری نمایشگاهها(مجازی، فصلی، دائمی و خارج از کشور).
برند سازی در تعاونیها.
تقویت اتحادیههای تخصصی.
حمایت از ایجاد و توسعه بازار میوه و ترهبار و عرضه محصولات کشاورزی تعاونیهای تولیدی.
کمک به احداث بازارچههای شیلاتی در ۷ استان ساحلی کشور.
راهبرد شماره(۵)
«افزایش توان تولیدی تعاونیها »
هدف: افزایش توان تولیدی
کاهش مدت دوره سازندگی طرحها و سرعت بخشیدن به اتمام فاز اجرایی طرحهای در دست اجرا در کنار به بهره برداری رسیدن طرحهای نیمه تمام تعاونی .
اطمینان از مصرف منابع و تسهیلات اعطایی به تعاونیهای در دست اجرا و سرعت بخشیدن به اجرای تعاونیهای در دست اجرای تعاونیها و استفاده بهینه از منابع و امکانات و سرمایه گذاری انجام شده در تعاونیهای تولیدی.
اصلاح نظام بهره برداری از منابع آب و بکارگیری شیوه های مدرن آبیاری تحت فشار.
تشکیل تعاونیهای گل و گیاه و محصولات خارج از فصل و بکارگیری سیستم های نوین پرورش گیا هان در گلخانه.
توسعه هدفمند باغات در مناطق با مزیت نسبی؛ جایگزینی ارقام با ویژگیهای برتر؛ رعایت الگوی کشت و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر.
ارتقاء شاخص های ضریب و درجه مکانیزاسیون کشاورزی با هدف بهبود کمی و کیفی تولید .
افزایش ضریب نفوذ ماشینی کردن تولید محصولات کشاورزی.
افزایش تولید با افزایش سطح زیر کشت و افزایش مقدار تولید در واحد سطح .
ایجاد رغبت و جذابیت برای انجام کار کشاورزی با استفاده از کاهش سختی کار.
کاهش نیروی کارگری ؛ انجام بموقع عملیات کشاورزی و کاهش هزینه ها.
افزایش ایجاد فرصت شغلی.
تهیه گزارشات تخصصی جهت ارائه به مراجع ذیربط برای رسیدن به افزا یش سهم بخش تعاون در اقتصاد کشور به ۲۵ درصد تا پایان سال ۱۳۹۳ بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی.
ایجاد تعاونیهای تولیدی و ایجاد اشتغال مولد.
راهبرد شماره (۶)
فرهنگ سازی مصرف کالای ایرانی در بخش تعاون
اهداف:
افزایش توانمندی منابع انسانی تعاونیهای تولیدی
ارتقاء سطح دانش فنی مدیریتی تعاونیها
کمک به توسعه مدیریت ودوره های آموزشی
ترویج وتوسعه فرهنگ کار وتعاون
ارتقای دانش فنی نیروی انسانی مولد در تعاونیها
ترویج وتوسعه مصرف کالا در بخش تعاون.
بدون شک اجرای کامل فعالیتها و برنامه های متصوره در تحقق راهبردهای فوق الذکر می تواند باعث ارتقاء و توسعه فعالیتهای تولیدی با تاکید بر صنعت و معدن و کشاورزی در بخش اقتصادی تعاونی شود. البته این امر مستلزم تلاش و همکاری تمامی دستگاههای اجرایی و تخصصی و حمایتی جهت تسهیل؛ بهبود و ارتقاء شرایط مطلوب کسب و کار و تامین منابع اعتباری مورد نیاز اجرای برنامه مذکور است.
یادداشت* غلامحسین حسینی نیا مشاور اتاق تعاون ایران
دانشیار و رییس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران
https://iccnews.ir/?p=24629